KHX: Đọc Calvino mệt óc phết, khó theo nổi văn ông này. mình vừa mua quyển "Nếu một đêm đông có người lữ khách". Đọc mệt nhưng mà rất thú, không muốn rời trang sách tý nào cả.
Càng nhiều tác phẩm của Italo
Calvino được dịch sang tiếng Việt, ta càng có cơ hội chiêm ngưỡng tài năng độc
đáo của một dạng nhà văn dường như chỉ nước Ý mới biết cách sinh ra, những
người như Luigi Pirandello, Leonardo Sciascia hay Umberto Eco. Ở những nhà văn này,
kiến thức đồ sộ không hiểu bằng cách nào lại có thể đi đôi được với giọng văn
nhẹ nhõm trong một kết hợp hết sức nhuần nhuyễn.
Chạm đến đề tài lịch sử, hoặc
người ta ưa coi đó là cái đinh để móc câu chuyện, thả sức sáng tác về tâm lý
người có thực, đưa thêm vào nhân vật hư cấu, hoặc người ta sẽ trung thành hết
mức với các sự kiện và bảng phả hệ, thuần túy thực hiện một công việc sắp xếp
lại nhiều khi vô cùng khéo léo và tinh tế. Calvino lại không đi theo hai con
đường ấy mà chọn một cách khác hoàn toàn, một dòng chảy nhỏ hiếm có, đặc biệt
là trong bộ ba tiểu thuyết Tổ tiên của chúng ta, hiện đã có hai cuốn, Nam
tước trên cây và Tử tước chẻ đôi, đều do Vũ Ngọc Thăng dịch (Nhã Nam
và NXB Văn học).
Lựa chọn của Calvino ngay từ đầu
đã báo hiệu sự đặc biệt, và chìa khóa để hiểu điều này là khía cạnh “trò chơi”:
độc giả chúng ta bị lôi vào, một cách đầy tự nhiên, trong một cuộc chơi điển
hình của những “bó buộc” (khái niệm then chốt của nhóm Oulipo, mà Calvino là
thành viên quan trọng nhất bên cạnh Raymond Queneau và Georges Perec). Mỗi lần
Calvino lại tự bó buộc mình khác đi, trong Nam tước trên cây là tình
thế chàng nam tước cả đời không chạm chân xuống đất, trong Tử tước chẻ đôi là
vị tử tước chỉ có nửa thân người, còn ở tập cuối cùng trong bộ ba tiểu thuyết
này, Hiệp sĩ không hiện hữu, hiệp sĩ Agilulfe thuộc đạo quân của hoàng đế
Charlemagne hóa ra không hề tồn tại; bộ giáp trụ của chàng bên trong trống
trơn. Thế nhưng điều đó không hề ngăn cản chàng chiến đấu và ra lệnh cho anh
lính hầu Gourdoulou.
Sau lựa chọn ban đầu ấy, lịch sử
liền không còn giống như nó vẫn hiển hiện nữa, mà được khuôn dạng khác hẳn đi,
theo cách nhìn và cách suy nghĩ giả định của các nhân vật được tạo ra đặc biệt
như vậy, cũng như theo cách tổ chức cuộc sống đặc thù của những con người giả
định kia. Quan trọng hơn hết, xuất phát từ những bó buộc, nhưng dường như những
nhà văn kiệt xuất của “trường phái trò chơi” như Calvino lại đi đến được với tự
do vô chừng. Lịch sử dưới cái nhìn của ông vừa quen thuộc vừa khác biệt, và
lịch sử ấy không được đan dệt bằng các sự kiện nữa, mà trở thành một văn bản
rộng mênh mông.
Tử tước Medardo xứ RạngĐông cùng
viên lính hầu Curzio tham gia cuộc chiến chống quân Thổ Nhĩ Kỳ, gia nhập hàng
ngũ quân Kitô giáo. Toàn bộ sự uy nghiêm của đội quân lừng danh trong lịch sử,
luôn luôn được giới sử gia nhấn mạnh ở sự sở hữu chính nghĩa chống lại man rợ,
toàn bộ sự uy nghiêm ấy bị Italo Calvino xô đổ bằng vài miêu tả vô cùng đơn giản.
Hoàng đế và các vị nguyên soái bên Kitô giáo bàn chiến lược trước những tấm bản
đồ, “ngậm đanh ghim trên môi, thế là họ chỉ có thể nói ậm ậm ừ ừ” (tr. 13). Và
khi tử tước lâm trận, anh lính hầu ngăn chàng nhìn lại phía sau, vì không muốn
chàng “nhụt nhuệ khí” nếu trông thấy sự thảm hại của đạo quân (chi tiết ở tr.
17).
Cách nhìn này thuộc về một phạm
trù khôi hài, hài hước mà người ta gọi là “burlesque”, nhưng câu chuyện theo
chiều hướng này cũng rất dễ rơi vào lố bịch, “bốc phét quá đà”, và nhà văn phải
áp đặt được thẩm quyền của mình một cách mạnh mẽ thì mới hy vọng đạt tới thành
công. Nói một cách khác, nhà văn phải tạo ra được luật chơi chặt chẽ, thông
minh, lường được trước mọi tình huống. Một khi luật chơi đã được chấp nhận, kết
cấu của nó sẽ vững chắc vô cùng, và người đọc cảm thấy mình thực sự bị ràng
buộc. Câu chuyện của Tử tước chẻ đôi, còn hơn một trò chơi thành công, như
thể đã thăng hoa mà đạt tới những bờ cõi siêu hình sâu sắc, mà nhà văn chỉ cần
dùng những chất liệu rất đơn giản. Ở xứ RạngĐông, dần dà người ta không thể
biết trước sẽ gặp nửa nào của chàng tử tước, và tình trạng cứ kéo dài thật lâu,
thiện với ác càng có xu hướng lẫn lộn không tách biệt được. Calvino miêu tả
trận quyết đấu giữa hai nửa của chàng tử tước như là sự ngập ngừng của cả thiện
lẫn ác: bên nào cũng cố “khăng khăng xỉa chém vào nơi bên trong chẳng có gì,
nghĩa là cái phần lẽ ra phải là chính mình” (tr. 164). Và kết luận cuối cùng
thật bất ngờ: “một tử tước đầy đủ cũng không đủ để toàn thể nhân gian trở nên
đầy đủ” (tr. 168).
Giải quyết xong vấn đề chia đôi
một con người, vấn đề thiện-ác bỗng trở nên buồn chán. Kết quả thấy rõ nhất có
lẽ chỉ là sẽ không còn những trái lê bị bổ dọc, một nửa vẫn đu đưa trên cuống,
nửa con ếch nhảy trên tảng đá, nửa quả dưa, nửa cây nấm ở trên khắp dọc con
đường chàng tử tước-một nửa kia đi qua.
Nhưng còn một điều nữa mà tôi mơ
hồ nhận ra khi đọc những gì Calvino hướng về quá khứ mà viết, bằng tài năng lớn
lao của ông: cho dù nhân vật có là tử tước, nam tước hay hiệp sĩ, thì nhân vật
ấy vẫn tột cùng cô đơn. Họ chỉ khác biệt ở chỗ thản nhiên sống được trong nỗi
cô đơn đó. Trong một bài viết, William Weaver, dịch giả người Mỹ của Italo
Calvino, người dịch một số tác phẩm quan trọng của ông sang tiếng Anh, kể rằng
sau đám tang nhiều người dự của Calvino, ông gặp bà quả phụ Calvino và bà đã
nói: “Italo không có bạn thân nào cả đâu. Ông ấy hoàn toàn sống bên trong đầu
óc của mình”.
Nguồn: Nhilinhblog